Springe direkt zu Inhalt

Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα

Στρατόπεδα Συγκέντρωσης και Καταναγκαστικής Εργασίας

Chaidari 2

Chaidari 2

Της Ιωάννας Δεκατρή

Α.  ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΟΥ  Γ’ ΡΑΙΧ  (1933-1945) 

Η θεματική ενότητα «Στρατόπεδα Συγκέντρωσης» επιχειρεί να αναδείξει μία σχετικά άγνωστη πτυχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που αφορά στον στρατοπεδικό εγκλεισμό και την καταναγκαστική εργασία που παρείχαν εκατομμύρια άνθρωποι σε καθεστώς ομηρίας για της ανάγκες της πολεμικής μηχανής της ναζιστικής Γερμανίας στην κατεχόμενη Ευρώπη του Τρίτου Ράιχ.

“Μεταξύ του 1933 και του 1945, η ναζιστική Γερμανία και οι σύμμαχοί της ίδρυσαν περισσότερα από 42.000 στρατόπεδα και άλλους χώρους φυλάκισης (όπως τα γκέτο). Οι αυτουργοί χρησιμοποίησαν αυτές τις τοποθεσίες για διάφορους σκοπούς, μεταξύ άλλων για καταναγκαστική εργασία, την κράτηση ατόμων που θεωρούσαν εχθρούς του κράτους, και για μαζικές δολοφονίες”. Εγκυκλοπαίδεια Μουσείου Μνήμης Ολοκαυτώματος

Τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιουργήθηκαν ήδη από τις αρχές της Ναζιστικής διακυβέρνησης στη Γερμανία το 1933. Αυτά βρίσκονταν στο έδαφος της Γερμανίας και αποτελούσαν κυρίως στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

Αρχικά, ο σκοπός της δημιουργίας τους ήταν ο εγκλεισμός σε αυτά των πολιτικών κρατουμένων και αντιπάλων και των θεωρούμενων ως «ανεπιθύμητων» ατόμων. Στην ίδια κατηγορία των «ανεπιθύμητων» και «εχθρών του Τρίτου Ράιχ» περιλαμβάνονταν Εβραίοι, κομμουνιστές, αντιστασιακοί, διανοούμενοι, Πολωνοί, Σοβιετικοί, αιχμάλωτοι πολέμου, ομοφυλόφιλοι, Τσιγγάνοι (Ρομά και Σίντι), Μάρτυρες του Ιεχωβά και άλλοι. Μεταξύ των κρατουμένων των ναζιστικών στρατοπέδων βρέθηκαν και άνθρωποι που συνελήφθησαν σε στρατιωτικού ή αστυνομικού τύπου επιχειρήσεις (π.χ. μπλόκα). Ως το 1939 είχαν τεθεί σε λειτουργία έξι από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης: το Νταχάου (1933), το Σάξενχάουζεν (1936), το Μπούχενβαλντ (1937), το Φλόσενμπεργκ (1938), το Μαουτχάουζεν (1938) και το Ράβενσμπρικ (1939). Τα αρχικά στρατόπεδα σταδιακά εντάχθηκαν σε ενιαίο έλεγχο και σταδιακά απέκτησαν ρόλο κεντρικών στρατοπέδων ενώ δημιουργήθηκαν δίκτυα με εκατοντάδες μικρότερα και μεγαλύτερα στρατόπεδα, εργοτάξια, εργοστάσια, ποικίλες μονάδες παραγωγής, εργαστήρια, συνεργεία και γραφεία διαφόρων ειδών. Ακόμη και ολόκληρες πόλεις υπήρξαν κέντρα εργατικής εκμετάλλευσης και καταστολής, όπως η Βιέννη, το Αμβούργο, το Μόναχο, το Βερολίνο.

Πιο συγκεκριμένα, από το 1938 και εξής άρχισε η εκμετάλλευση της καταναγκαστικής εργασίας των ομήρων στα στρατόπεδα αυτά από τα Ες-Ες με σκοπό το οικονομικό όφελος και την κάλυψη των τεράστιων αναγκών σε εργατικό δυναμικό. Εκατομμύρια κρατούμενοι των στρατοπέδων έχασαν τη ζωή τους λόγω κακομεταχείρισης, ασθενειών, υποσιτισμού και υπερβολικής εργασίας. Η χρήση των στρατοπέδων συγκέντρωσης και οι μορφές που έλαβε η εκμετάλλευσή των εκεί αιχμαλώτων από το Τρίτο Ράιχ σταδιακά εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου με βάση τις ανάγκες της ναζιστικής πολεμικής μηχανής. Έτσι, μολονότι αρχικά σκοπός ίδρυσής τους ήταν ο εγκλεισμός και η χωρίς οίκτο εκμετάλλευση των καταναγκαστικών εργατών, ήδη από το 1941 και μετά την έναρξη του σχεδίου της «Τελικής Λύσης» (Διάσκεψη του Βάνζεε: 20/01/1942) δημιουργήθηκαν τα «στρατόπεδα εξόντωσης», όπου πια ο βασικός σκοπός τους ήταν η συστηματική εξόντωση όσων μεταφέρονταν σ΄αυτά κυρίως Εβραίων. Συχνά λοιπόν γίνεται διάκριση μεταξύ των στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας και των στρατοπέδων εξόντωσης και θανάτου στο πλαίσιο της Σοά / Ολοκαυτώματος και του βιομηχανικού τύπου αφανισμού εκατομμυρίων Εβραίων πολιτών, αν και συχνά αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος. Τα στρατόπεδα εξόντωσης δημιουργήθηκαν εκτός Γερμανικού εδάφους, στο έδαφος της κατεχόμενης Πολωνίας.

Όταν η Γερμανία κατέκτησε την Πολωνία το φθινόπωρο του 1939 και ίδρυσε τη ζώνη Generalgouvernement, οι γερμανικές αρχές κατοχής ανάγκασαν όλους τους άντρες, Εβραίους και Πολωνούς, να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα.

Η πρακτική της καταναγκαστικής εργασίας κλιμακώθηκε την άνοιξη του 1942, μετά από μεταβολές στο σύστημα διοίκησης των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Πολλά από τα μικρά παραρτήματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης δημιούργησαν νέα εργοστάσια για να τα προμηθεύσουν με δυναμικό καταναγκαστικής εργασίας. Ενδεικτικά, η IG Farben δημιούργησε μια βιομηχανική μονάδα συνθετικού ελαστικού το 1942 στο Άουσβιτς 3. Άλλα στρατόπεδα στήριξαν εργοστάσια αεροναυπηγικής, ανθρακωρυχεία και εργοστάσια καυσίμων για πυραύλους, κ.ά. Εταιρείες που εκμεταλλεύτηκαν καταναγκαστικούς εργάτες ήταν η Krupp, Thyssen, Siemens, Bosch, Volkswagen, BMW, κ.ά. Οι συνθήκες ήταν απάνθρωπες, οι κρατούμενοι συχνά δούλευαν μέχρι θανάτου και οδηγούνταν συχνά σε θαλάμους αερίων ή εκτελούνταν αν δεν δούλευαν αρκετά γρήγορα. Συχνά η αποδοτικότητα των καταναγκαστικών εργατών οριοθετούσε τη ζωή ή το θάνατό τους. Στην πραγματικότητα το εργατικό δυναμικό “προοριζόταν να καταναλωθεί μέχρι την εξάντλησή του” (Traverso, 2013: 37). Φαρμακευτικές εταιρίες επίσης χρησιμοποιούσαν εκατοντάδες ανθρώπους για τη δοκιμή φαρμάκων και την εφαρμογή πειραμάτων. Προς το τέλος μάλιστα του πολέμου σε στρατόπεδα συγκέντρωσης έλαβαν χώρα τραγικά ψευδοϊατρικά πειράματα ευγονικής.

Τα στρατόπεδα απελευθερώθηκαν από τις Συμμαχικές δυνάμεις κατά τα έτη 1943-1945, συχνά όμως ήταν πολύ αργά για να σωθούν οι αιχμάλωτοι που είχαν μείνει ακόμη ζωντανοί.

Στο τέλος του πολέμου, 9,5 με 10 εκατομμύρια ξένοι πολίτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι και παγιδευμένοι στην επικράτεια του ηττημένου πια Τρίτου Ράιχ. Αυτό το φαινόμενο υπήρξε «μια από τις μαζικότερες και πιο βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών στην ιστορία του 20ου αιώνα ήταν αποτέλεσμα της εφαρμογής του στρατηγικού δόγματος “πόλεμος μέχρις εσχάτων” το οποίο από τις αρχές του 1943 έδωσε το έναυσμα για μια άνευ προηγουμένου κινητοποίηση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού στην υπηρεσία της γερμανικής πολεμικής οικονομίας» (Χανδρινός, 2018).     

Β. Στρατόπεδα Συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής

Το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελλάδα της Κατοχής ήταν στο Χαϊδάρι, εντός του οποίου υπήρξε το εμβληματικό Μπλοκ 15, χώρος κράτησης των μελλοθανάτων. Είναι από τα άγνωστα στρατόπεδα σε σχέση με αντίστοιχα ευρωπαϊκά παραδείγματα. Ο Μ. Mazawer το ονομάζει «Βαστίλη της Ελλάδας», ενώ η New York Times στα 1944  παρουσίαζε το στρατόπεδο Χαϊδαρίου ως ένα από τα φρικτότερα ναζιστικά λάγκερ (Δρουμπούκη, 2014: 168-169).

Το Χαϊδάρι στα δυτικά της Αθήνας έγινε στα χέρια της SD, της Υπηρεσίας Ασφαλείας των Ες Ες, το κύριο πεδίο εφαρμογής κατασταλτικών μεθόδων και αντιποίνων, ιδιαιτέρως από 1943 ως το 1944. «Ήταν κυρίως κέντρο μεταγωγών των κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης και λειτουργούσε με βάση τους κανονισμούς που ίσχυαν σε όλα τα ναζιστικά κολαστήρια». Η αναίτια «ισοπεδωτική σωματική και ψυχολογική βία» αποτελούσε αυτοσκοπό. Εκεί, όπως και σε όλα τα στρατόπεδα «η ανθρώπινη ζωή βρισκόταν στις εσχατιές της αξιακής κλίμακας των ναζί» (Δρουμπούκη, 2014: 147-189). Το στρατόπεδο Χαϊδαρίου συνδέεται άρρηκτα με τον άλλο τόπο μαρτυρίου και εκτέλεσης αγωνιστών, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, καθώς και με το κομβικό γεγονός της εκτέλεσης των 200 αγωνιστών κρατουμένων στο Χαϊδάρι στο Μπλοκ 15. Το στρατόπεδο αφημένο στη λήθη άρχισε να αναδεικνύεται κυρίως από τη δυναμική των προφορικών μαρτυριών που λειτουργούν προς «μια νέου τύπου ιστορία, εκεί όπου η ασυμβατότητα και η ασυμφωνία με την επίσημη εκδοχή των γεγονότων δεν αποτελούν lapsus (κενό) της μνήμης αλλά αναγκαίο στοιχείο για τη συρραφή της ιστορίας» (Χαντζαρούλα, 2012, στο Δρουμπούκη, 2014: 151)

Σε χειρότερη μοίρα, ερειπωμένο, βρίσκεται το δεύτερο σε μέγεθος στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελλάδα, το Παύλου Μελά στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης. Υπάρχουν αναφορές σε αυτό σε συνεντεύξεις στο Αρχείο από ομήρους που βρέθηκαν εκεί πριν τη μεταγωγή τους σε άλλα στρατόπεδα της Ευρώπης του Τρίτου Ράιχ και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από εκπαιδευτικούς και μαθητές που έχουν σχετικό ενδιαφέρον. Άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα από το Γ΄Ράιχ υπήρξαν στη Λάρισα, στη Θήβα, κ.ά.

Γ. Κριτήρια Επιλογής Αφηγήσεων από το Αρχείο “Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα” και Διδακτικής Αξιοποίησης τους

Λαμβάνοντας υπόψη τη νεότερη έρευνα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας του Τρίτου Ράιχ, τις διαθέσιμες μαρτυρίες – συνεντεύξεις του Αρχείου ανθρώπων που βίωσαν και δέχτηκαν να μιλήσουν για αυτή τους την εμπειρία, την εστίαση στις μαθητικές- εκπαιδευτικές κοινότητες των ελληνικών σχολείων στις οποίες απευθυνόμαστε, την παιδαγωγική αρχή της εγγύτητας, τη σημασία της γνώσης που έχει νόημα για το μαθητή/τρια, την ιστορική και διδακτική αξία, δύναμη, ζωντάνια και ιδιαιτερότητες της Προφορικής Ιστορίας που μας παρέχουν οι συνεντεύξεις, τις βασικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις της, επιλέξαμε τις δύο μαρτυρίες, αυτή της Ελένης Σαββατιανού- Γεωργαντά και του Λουκά Κόκκινου. Πάνω στον καμβά της ζωής τους θα επιχειρήσουμε να εκδιπλωθεί σταδιακά το φαινόμενο του εγκλεισμού και του στρατοπεδικού κόσμου, ακολουθούμε μια διδακτική πορεία με αρχή του νήματος το Χαϊδάρι, με επίκεντρο το οποίο και το κομβικό γεγονός της εκτέλεσης των 200 αγωνιστών, επιδιώκουμε να “συνομιλήσουν” οι δύο αφηγητές μας, η Ελένη Σαββατιανού και ο Λουκάς Κόκκινος, που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του τραγικού προσκλητηρίου. Επίσης, θα αξιοποιηθούν διδακτικά και ολιγόλεπτα αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που έδωσαν για το Αρχείο οι: Μαριάνθη Ναχμία, Σταύρος Παπουτσάκης και Ισαάκ Μιζάν, προκειμένου να διευρυνθεί η εικόνα που θα συγκροτήσουν οι μαθητές/τριες για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και να ακουστεί η φωνή όσων γίνεται περισσότερων ανθρώπων που βίωσαν το μαρτυρικό στρατοπεδικό κόσμο του Τρίτου Ράιχ.

Δ. Εκπαιδευτικό Σενάριο “Στρατόπεδα Συγκέντρωσης” 

  1. ΠΛΑΙΣΙΟ – ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

Ως Στρατόπεδα Συγκέντρωσης στην παρούσα διδακτική ενότητα εννοούνται κυρίως τα Στρατόπεδα Εγκλεισμού & Καταναγκαστικής Εργασίας των αιχμαλώτων πολιτών διαφόρων εθνικοτήτων από τα κατεχόμενα εδάφη του Τρίτου Ράιχ κυρίως μη Εβραίων, ώστε να αναδειχτεί και αυτή η σχετικά άγνωστη πτυχή των συνεπειών του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου της βίαιης μετακίνησης εκατομμυρίων ανθρώπων που υπηρέτησαν αναγκαστικά ως «σκλάβοι εργάτες» για την πολεμική μηχανή του Τρίτου Ράιχ.

2. ΣΚΟΠΟΙ – ΣΤΟΧΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Το εκπαιδευτικό σενάριο με θέμα τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης έχει ως βασικό σκοπό την καλλιέργεια της ιστορικής – κριτικής σκέψης και δημοκρατικής συνείδησης των μαθητών με την αξιοποίηση των προφορικών μαρτυριών και του υλικού το Αρχείου των Μαρτυριών για τις Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα σε πρώτο επίπεδο, καθώς και με τη συνδρομή άλλων μεθοδολογικών εργαλείων της ιστορικής επιστήμης σε δεύτερο επίπεδο (τεκμήρια, αντικρουόμενες μαρτυρίες, πολυπρισματικές πηγές, διασταύρωση, αξιολόγηση, κατανόηση, ερμηνεία) ώστε οι μαθητές να ασκηθούν στην ερευνητική – κριτική προσέγγιση της πληροφορίας και να αξιοποιούν γόνιμα την ιστορική γνώση στο δημόσιο λόγο.

Ειδικότερα, το πολύτιμο και τόσο δυναμικό εκπαιδευτικό εργαλείο των Προφορικών Μαρτυριών από το Αρχείο «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» παρέχει τη δυνατότητα καλλιέργειας δεξιοτήτων Βιωματικής προσέγγισης, Ενσυναίσθησης, και γνωριμίας των μαθητών με τη Βιωματική – Αφηγηματική Μέθοδο, ενώ εντασσόμενες στη λεγόμενη «μεγάλη εικόνα» του ιστορικού σκηνικού του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, παρέχουν καινοτόμα αλλά και απολύτως αποτελεσματική διδακτική προσέγγιση προς την επίτευξη του σκοπού της διδασκαλίας της Ιστορίας, δηλαδή την Κριτική – Ιστορική Σκέψη και Δημοκρατική Συνείδηση.

Επιπλέον, τόσο το ψηφιακό περιβάλλον της εκπαιδευτικής πλατφόρμας που αποτελεί το πεδίο ανάπτυξης του διδακτικού σεναρίου, όσο και οι δραστηριότητες που προτείνονται προς αξιοποίηση από εκπαιδευτικούς και μαθητές ενδυναμώνουν και διαφορετικών μορφών γραμματισμούς (ψηφιακό, γλωσσικό, κοινωνικό, κριτικό, πολιτισμικό, κ.ά.) και ποικίλα είδη νοημοσύνης (γλωσσική, λογικομαθηματική, συναισθηματική, διαπροσωπική, κιναισθητική, υπαρξιακή, κ.ά.).

Οι δραστηριότητες είναι προαιρετικού χαρακτήρα και μπορούν να αξιοποιηθούν σε ατομικό ή ομαδοσυνεργατικό επίπεδο, μολονότι προκρίνεται η συνεργατική μορφή εργασίας των μαθητών. Η πλατφόρμα δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουν και οι μαθητές δικές τους δραστηριότητες και να ανεβάσουν τα αποτελέσματα της εργασίας τους.

3. ΔΟΜΗ – ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Το εκπαιδευτικό σενάριο συγκροτείται από τρία αλληλένδετα αλλά και εν δυνάμει ανεξάρτητα μέρη – κεφάλαια: 1. Εισαγωγή στα “Στρατόπεδα Συγκέντρωσης”,  2. Ελένη Σαββατιανού – Γεωργαντά,  3. Λουκάς Κόκκινος.

  • Στην Εισαγωγή, παρέχονται βασικές πληροφορίες για τη θεματική του σεναρίου, τα κριτήρια της επιλογής των βασικών μας αφηγητών, τους σκοπούς και τις δεξιότητες που καλείται να ενεργοποιήσει, τον τρόπο που δομείται και αναπτύσσεται, καθώς και τα είδη των δραστηριοτήτων και των πηγών που αξιοποιούνται προκειμένου οι μαρτυρίες να ενταχθούν στο ιστορικό τους πλαίσιο, να διασταυρωθούν με άλλα “συν-κείμενα” της εποχής τους διαφορετικής μορφής και οπτικής προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι βασικοί σκοποί και στόχοι της διδασκαλίας της Ιστορίας, αλλά παράλληλα και δεξιότητες που αφορούν στην καλλιέργεια ποικίλων γραμματισμών (κριτικού, ψηφιακού, γλωσσικού, κοινωνικού, κ.ά.)
  • Τα άλλα δύο κεφάλαια, φέρουν τα ονόματα των αφηγητών μας και ξεκινούν με τις αφηγήσεις της Ελένης Σαββατιανού και του Λουκά Κόκκινου, αντίστοιχα.
  • Ως αφόρμηση κάθε κεφαλαίου αξιοποιείται η αντίστοιχη ταινία των 20΄που δημιουργήθηκε για την εκπαιδευτική πλατφόρμα, από την αρχική συνέντευξη του μάρτυρα, η οποία υπάρχει ολόκληρη στο Αρχείο, όπου οι πληροφορητές μας αφηγούνται εμπειρίες της ζωής τους, δομημένες σε αποσπάσματα-υποενότητες που εμείς έχουμε επιλέξει με κριτήρια παιδαγωγικής καταλληλότητας και διδακτικής αξιοποίησης. Π.χ, στα βίντεο αυτά αποφεύγεται η αναφορά σε ρεαλιστικά οδυνηρές εμπειρίες των αφηγητών μας και δεν επενδύουμε στη φρίκη για να διδάξουμε τραυματικά και δύσκολα θέματα.
  • Στα δύο βασικά κεφάλαια ακολουθούμε διδακτική πορεία, όπου αφού οι μαθητές/τριες αποκτήσουν σε ένα πρώτο επίπεδο εικόνα των βασικών σταθμών ζωής του/της αφηγητή/τριας και προσεγγίσουν λίγο πιο κοντά τη ζωή πριν τη σύλληψη και τον εγκλεισμό, παίρνουμε την άκρη του νήματος από το Χαϊδάρι που αποτελεί και το επίκεντρο στη Σαββατιανού, το πρώτο μέρος στον Κόκκινο καθώς και το κομβικό γεγονός της εκτέλεσης των 200 αγωνιστών. Και στα δύο κεφάλαια, επιδιώκουμε να “συνομιλήσουν” οι δύο αφηγητές μας, η Ελένη Σαββατιανού και ο Λουκάς Κόκκινος, για τις εμπειρίες τους αλλά και ως αυτόπτες μάρτυρες του προσκλητηρίου της εκτέλεσης των 200 αγωνιστών, στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.
  • Στο κεφάλαιο όπου ακολουθούμε τη ζωή και την πορεία που ακολούθησε ο Λουκάς Κόκκινος, φωτίζουμε περισσότερο τα άλλα στρατόπεδα στην κατεχόμενη Ευρώπη του Τρίτου Ράιχ. Τον βάζουμε να «συνομιλήσει» με άλλους Έλληνες ομήρους που επέζησαν από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας ή και εξόντωσης, όπως είναι η Μαριάνθη Ναχμία, ο Σταύρος Παπουτσάκης και ο Ισαάκ Μιζάν.
  • Τα κεφάλαια διαρθρώνονται σε Επίπεδα: Γνωριμία, Επισκόπηση, Εμβάθυνση, Αναστοχασμός – Προεκτάσεις. Οι δραστηριότητες έχουν κατανεμηθεί έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σε κάθε επίπεδο εμβάθυνσης, διεύρυνσης, ανασύνθεσης, περαιτέρω διερεύνησης. Κάθε δραστηριότητα συνοδεύεται από διδακτικές επισημάνσεις για τον εκπαιδευτικό, με την ένδειξη: i.
  • Έχει αναρτηθεί ποικιλόμορφο και πολυπρισματικό υλικό στην εκπαιδευτική πλατφόρμα προκειμένου να αξιοποιηθεί κατά βούληση από εκπαιδευτικούς και μαθητές ώστε αφενός να προκαλέσει το ενδιαφέρον τους και αφετέρου να βοηθήσει στην κριτική και ερευνητική υποστήριξη της δημιουργικής εργασίας των παιδιών (π.χ. πρωτογενείς πηγές και τεκμήρια, χάρτες, δημοσιεύματα της εποχής και σημερινά, μουσική, τραγούδια, λογοτεχνικά κ.ά. καλλιτεχνικά έργα, βίντεο, φωτογραφίες, κ.ά.).

Παράρτημα: 

Οι μορφές του φαινομένου της “καταναγκαστικής εργασίας”, όπως το αναλύει ο  Ιάσονας Χανδρινός στο Επίμετρο του βιβλίου Απρίλιος στο Στάιν του ιστορικού Ρόμπερτ Στράιμπελ, με θέμα: Έλληνες όμηροι και καταναγκαστικοί εργάτες στη ναζιστική Γερμανία.

“Το φαινόμενο στα γερμανικά κωδικοποιείται με τον όρο “Ausländereinsatz” δηλαδή ένταξη αλλοδαπών σε εργασία, υπήρξε εξαιρετικά πολύμορφο, μπορούμε να διακρίνουμε έξι μορφές/κατηγορίες «καταναγκαστικής εργασίας» (Zwangsarbeit) :

  1. Πολίτες – εργάτες (Zivilarbeiter) από όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες, η πλειοψηφία των οποίων από την κατεχόμενη Σοβιετική Ένωση και την Πολωνία,
  2. Αιχμάλωτοι πολέμου, κυρίως: Από την Πολωνία, τη Σοβιετική Ένωση, τη Γαλλία και αργότερα την Ιταλία
  3. Κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης, Εβραίοι και πολιτικοί ή ποινικοί κρατούμενοι, συλληφθέντες αντιστασιακοί
  4. Εβραίοι που εντάσσονταν σε καταναγκαστική εργασία εκτός στρατοπέδων στις χώρες όπου είχαν συλληφθεί και γκετοποιηθεί, κυρίως στην Πολωνία
  5. Πολίτες που εργάζονταν για γερμανικές επιχειρήσεις και υπηρεσίες στις χώρες τους, υπό συνθήκες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν «κανονικές»
  6. Πολίτες και αιχμάλωτοι από τα κατεχόμενα εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης οι οποίοι είχαν διασπαρεί σε σημεία καταναγκαστικής εργασίας σε διάφορες κατεχόμενες χώρες”

Πηγές:

Αρχεία