«Η προφορική ιστορία μπορεί να γίνει μέσο μετασχηματισμού τόσο του περιεχομένου όσο και του σκοπού της ιστορίας. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να  αλλάξει  τον προσανατολισμό της ίδιας της ιστορίας και να ανοίξει νέες  περιοχές έρευνας, μπορεί να σπάσει τους φραγμούς στις σχέσεις δασκάλων- μαθητών, μεταξύ των γενεών, μεταξύ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και του έξω κόσμου. Και στη συγγραφή της ιστορίας – είτε σε βιβλία, είτε σε μουσεία, ή στο ραδιόφωνο και στον κινηματογράφο – μπορεί να δώσει πάλι μια κεντρική θέση στους ανθρώπους που δημιούργησαν και βίωσαν την ιστορία»

Paul Thomson, Φωνές από το Παρελθόν. Προφορική Ιστορία, μετάφραση Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν- Νίκος Ποταμιάνος, Πλέθρον, Αθήνα 2002, σ. 31

 

Η ενασχόληση της ελληνικής ιστορικής κοινότητας με την προφορική ιστορία (Oral History) και τη θέση της στην ιστορία της δεκαετίας του 1940 έχει οριοθετήσει τα τελευταία χρόνια έναν αυτόνομο χώρο παραγωγής επιστημονικού λόγου και ερευνητικών προϊόντων, κομμάτι των οποίων αποτελεί και το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Η, μάλλον απότομη, ωριμότητα την οποία ήδη αυτό το σχετικά νέο ιστοριογραφικό πεδίο διαθέτει, δεν εντείνει μόνο σταθερά το ενδιαφέρον αλλά κάνει τους θεράποντες της προφορικής ιστορίας ολοένα και πιο τολμηρούς, επιλεκτικούς και διεισδυτικούς στην πραγμάτευση ζητημάτων που μέχρι πρότινος δεν είχαν απασχολήσει την ακαδημαϊκή ή δημόσια συζήτηση. Σημαντικές δε εργασίες έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας. Στόχος της προφορικής ιστορίας δεν είναι να εξακριβώσει ή να διαψεύσει τις επίσημες πηγές αλλά να προσφέρει μια εναλλακτική αφήγηση για το παρελθόν.

Η Oral History είναι μια ερμηνευτική, ιστοριογραφική μέθοδος για την επιστημονική επεξεργασία των προφορικών πηγών. Τα τελευταία χρόνια στις κοινωνικές επιστήμες το ενδιαφέρον των ερευνητών έχει στραφεί στη μελέτη της προφορικής ιστορίας, η οποία αποτελεί έναν εξελισσόμενο και ζωντανό διεπιστημονικό τομέα. Αυτό είναι εμφανές και μέσα απ’ τη δημιουργία ομάδων που στόχο έχουν να διερευνήσουν τη δυναμική της βιωμένης μαρτυρίας σε γειτονιές και πόλεις της Ελλάδας. Μόλις κατά την τελευταία δεκαετία άρχισε να ενσωματώνεται η προφορική ιστορία και η βιογραφική έρευνα στα προγράμματα σπουδών των ελληνικών Πανεπιστημίων. Όπως αναφέρει η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, οι προφορικές μαρτυρίες μας μιλάνε για θέματα-ταμπού, για θέματα που έχουν εξοστρακιστεί από την κυρίαρχη κοινωνική μνήμη και τις γραπτές πηγές.

Η ανασυγκρότηση της ατομικής μνήμης μέσα από τις αυτοβιογραφικού τύπου συνεντεύξεις αποτελεί βασικό στόχο του ερευνητικού προγράμματος «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα». Οι προφορικές μαρτυρίες για την περίοδο της Κατοχής προσφέρουν μια αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας, μια εναλλακτική αφήγηση των γεγονότων και μια καλύτερη κατανόηση της μνήμης. Σύμφωνα με τον Πωλ Τόμσον, η προφορική ιστορία αποτελεί ένα μέσο ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας.

Οι αφηγήσεις για το παρελθόν έχουν αμφισβητηθεί έντονα από τους ιστορικούς ως αναξιόπιστες. Τα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στο ότι οι μαρτυρίες δεν είναι στατικές αλλά εξελισσόμενες διαρκώς, μετασχηματίζονται και έχουν πολλαπλά στρώματα. Ο μάρτυρας θυμάται επιλεκτικά ένα μέρος της συνολικής εμπειρίας. Ψυχολογικές μελέτες προτείνουν τη διάκριση ανάμεσα,αφενός, στην επεισοδιακή μνήμη (μετάφραση του episodic memory, ανάκληση ενός συγκεκριμένου τραυματικού γεγονότος), την αυτοβιογραφική μνήμη και, αφετέρου, την αφήγηση ζωής (life narrative, σειρά αυτοβιογραφικών μνημών που χρησιμεύουν στον αυτοκαθορισμό του ατόμου), προκειμένου να διαχωριστούν οι προφορικές μαρτυρίες με βάση τις λεπτές τους αποχρώσεις.